Zasada memoriału w rachunkowości

Według najprostszej definicji zasada memoriału (ang. the accrual principle) nakazuje ewidencjonowanie przychodów i kosztów w okresie, którego dotyczą, niezależnie od terminu ich zapłaty. Najkrócej definiując zasadę memoriałową, można powiedzieć, że wymusza księgowanie każdego dokumentu, który jest potwierdzeniem zajścia zdarzenia księgowego i który niesie ze sobą konsekwencje finansowe.

Współczesna gospodarka, zarówno w skali poszczególnych krajów, jak i światowej wymaga odpowiedniej podstawy informacyjnej, jaką w głównej mierze stanowią informacje finansowe. Źródłem informacji finansowych jest system rachunkowości funkcjonujący w każdym podmiocie prowadzącym działalność gospodarczą. Zgodnie z zasadą memoriału należy ujmować w księgach rachunkowych i zaliczać do wyniku finansowego wszystkie dotyczące danego roku obrotowego osiągnięte przychody oraz koszty związane z tymi przychodami, niezależnie od terminu wpływu należności i zapłaty zobowiązań. Skutkiem działania tej zasady jest wykazywanie i uwzględnianie przy ustalaniu wyniku finansowego przychodów danego okresu, bez względu na to, czy należności z tego tytułu zostały przez kontrahenta już uregulowane. Wskazanym przychodom należy przeciwstawić koszty z nimi związane lub koszty danego okresu, bez względu na to, czy zobowiązania z ich tytułu zostały przez jednostkę już zapłacone. Z tego względu wynik finansowy często określa się jako „memoriałowy”¹.

Stosowanie zasady memoriału

Początek stosowania takiego rozwiązania znajdziemy już na przełomie XIV i XV wieku. Jednak większego znaczenia zasada memoriału zaczęła nabierać dopiero w ubiegłym stuleciu, kiedy to okazało się, że poprawne ustalenie wyniku finansowego jednostki zależy od właściwego określenia momentu powstania przychodów i kosztów. W 2005 r. Unia Europejska zrealizowała reformę swojego systemu rachunkowości, której celem było dostosowanie się do światowych wymogów w zakresie sprawozdawczości finansowej. Głównym elementem tej reformy było zastąpienie wcześniejszej metody kasowej dokładniejszą i skuteczniejszą metodą memoriałową.

Europejska Federacja Księgowych zaleca organom rządowym i podmiotom sektora publicznego prowadzenie rachunkowości zgodnie z zasadą memoriałową ze względu na fakt, iż metoda ta pozwala na zwiększenie wiarygodności i przejrzystości ich sprawozdań finansowych oraz jest lepszym źródłem informacji niezbędnych do planowania i zarządzania. Projekt ABAC (Accrual Based Accounting – rachunkowość memoriałowa) jest jednym z elementów wysiłków podejmowanych przez komisję, mających na celu modernizację systemu zarządzania środkami finansowymi UE².

Identyczną interpretację znajdujemy w polskiej ustawie o rachunkowości:

Art. 6. UoR Przychody i koszty za dany rok obrotowy

1. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.
2. Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione³.

  Jeżeli rozpatrujemy stosowanie zasady memoriałowej, to należy wspomnieć, iż jej przeciwieństwem jest zasada kasowa. Podstawowa różnica między tymi zasadami polega na ujmowaniu kosztów i przychodów w innym okresie sprawozdawczym w jednostce.

Tabela 1 przedstawia najważniejsze różnice pomiędzy stosowaniem zasady memoriałowej i kasowej.

Zarówno przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych, jak i przy sporządzaniu na ich podstawie rocznego sprawozdania finansowego obowiązuje zasada memoriału, zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o rachunkowości. Zasada dotyczy kompletnego ujęcia w księgach rachunkowych, a w następstwie w sprawozdaniu za dany rok obrotowy, ogółu zdarzeń gospodarczych, jakie wystąpiły w tym roku. Nie jest przeszkodą w ujęciu zdarzeń dotyczących danego roku to, że informacja o nich dotarła do jednostki z opóźnieniem lub nie opłacono danej transakcji. Na przykład w styczniu 2019 r. dokonano zwrotu towarów zakupionych w 2018 r. Zwrot powinien zostać wprowadzony do ksiąg rachunkowych 2018 r.