Kiedy płatność w gotówce może być podejrzana – obowiązki i sankcje dla przedsiębiorców

Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa) wchodzi w życie 13 lipca 2018 r. Zastąpi ona dotychczas obowiązującą w tym zakresie ustawę pod tym samym tytułem. Celem tej ustawy jest wprowadzenie skutecznego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. System ten składa się z szeregu podmiotów (tzw. instytucji obowiązanych), które zostały zobowiązane m.in. do stosowania środków bezpieczeństwa, procedur bezpieczeństwa oraz do raportowania podejrzanych transakcji.

Dokonywanie transakcji gotówkowych przez przedsiębiorców

Przedsiębiorcy dokonujący płatności gotówkowych lub je przyjmujący znajdują się na liście instytucji obowiązanych do stosowania środków przeciwdziałających praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu od 2009 r., czyli od wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy. Nowa ustawa obniża jednak limit transakcji gotówkowych, który powoduje obowiązek stosowania procedur nałożonych przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Poprzedni limit transakcji gotówkowych wynosił 15 tys. euro. Po wejściu w życie nowych przepisów limit ten wynosi równowartość 10 tys. euro. Przeliczenia kwot wyrażonych w euro należy dokonać według średniego kursu waluty ogłoszonego przez NBP, obowiązującego w dniu przeprowadzania transakcji (art. 5 ustawy).

Przykład

Załóżmy, że kurs średni euro NBP w danym dniu wynosi: 4,2569. Każda transakcja gotówkowa dokonana w tym dniu, której wartość jest równa lub przekracza 42 569 zł, powoduje po stronie przedsiębiorcy dokonującego lub przyjmującego płatność obowiązek zastosowania wszystkich procedur nakładanych przez ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

Co istotne – nie wystarczy podzielenie wpłat na części – aby uniknąć obowiązków nałożonych ustawą. Przedsiębiorca musi zastosować procedury bezpieczeństwa bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.

Jakie transakcje gotówkowe podlegają ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy

W relacjach B2B (business to business) przedsiębiorcy zasadniczo nie powinni dokonywać transakcji gotówkowych, jeżeli wartość transakcji przekracza 15 tys. zł (art. 19 ustawy – Prawo przedsiębiorców). Transakcje przekraczające ten limit powinny być dokonywane za pośrednictwem rachunku płatniczego. Co więcej, pominięcie rachunku płatniczego wyłącza dokonany wydatek z kosztów podatkowych (art. 15d u.p.d.o.p. oraz art. 22p u.p.d.o.f). Zasadniczo więc w transakcjach B2B przeprowadzanych zgodnie z zasadami Prawa przedsiębiorców ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy nie będzie miała zastosowania. Transakcje te powinny być bowiem co do zasady bezgotówkowe, a transakcje gotówkowe nie powinny przekraczać limitu zobowiązującego do stosowania środków bezpieczeństwa wskazanych ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

Do jakich transakcji gotówkowych stosować procedury bezpieczeństwa

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy będzie miała zastosowanie przede wszystkim do transakcji gotówkowych, w których przedsiębiorca dokonuje transakcji z podmiotem niebędącym przedsiębiorcą (np. z osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, fundacją czy stowarzyszeniem itp.). Jeżeli zatem przedsiębiorca sprzedaje takiej osobie towar (usługę) o wartości równej lub przekraczającej 10 tys. euro, a ona płaci mu gotówką, to przedsiębiorca jest obowiązany do zastosowania wszystkich procedur bezpieczeństwa finansowego nakładanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

Przedsiębiorca powinien w takiej sytuacji przede wszystkim (i to jeszcze przed dokonaniem transakcji) dokonać identyfikacji klienta (ustalić jego imię, nazwisko, obywatelstwo, PESEL, serię i numer dokumentu tożsamości, adres zamieszkania) oraz dokonać weryfikacji uzyskanych informacji na podstawie dokumentu tożsamości (w przypadku osób reprezentujących osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną należy dokonać identyfikacji i weryfikacji danych takiej osoby) – art. 34 i art. 39 ustawy. Przedsiębiorca obowiązany jest również na etapie przedtransacyjnym ocenić, czy okoliczności transakcji nie mają podejrzanego charakteru, a w uzasadnionych przypadkach powinien nawet ustalić źródło pochodzenia gotówki.

Jeżeli przedsiębiorca nie może zidentyfikować lub zweryfikować tożsamości klienta oraz zastosować innych środków bezpieczeństwa finansowego wskazanych w art. 34 ustawy, nie może przeprowadzić transakcji (art. 41 ustawy). Ponadto, jeżeli do transakcji nie doszło z powodu braku możności zastosowania środków bezpieczeństwa, przedsiębiorca jest też obowiązany do dokonania oceny, czy brak możliwości zastosowania środków bezpieczeństwa stanowi podstawę do zawiadomienia generalnego inspektora informacji finansowej o:

• okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (art. 74 ustawy),
• uzasadnionym podejrzeniu, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu (art. 86 ustawy).

Jakie obowiązki nakłada ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy nakłada nie tylko obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego. Zasadniczo każda jednostka obowiązana, czyli również przedsiębiorcy dokonujący okazjonalnych transakcji gotówkowych o wartości równej lub przekraczającej 10 tys. euro, jest obowiązana do:

1. wyznaczenia osób odpowiedzialnych za wykonanie obowiązków nałożonych ustawą (art. 6, art. 7, art. 8),
2. rozpoznawania, oceny i dokumentowania ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (art. 33),
3. przechowywania dokumentów, informacji, dowodów i analiz uzyskanych w wyniku zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego przez 5 lat (art. 49),
4. wprowadzenia wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w tym również procedury grupowej – w przypadku jednostek wchodzących w skład grupy (art. 50 i 51),
5. zapewnienia udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków (art. 52),
6. wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 53),
7. zachowania w tajemnicy danych gromadzonych i przekazywanych generalnemu inspektorowi informacji finansowej oraz informacji o wstrzymywaniu transakcji i blokowaniu rachunków (art. 54),
8. zawiadomienia GIIF o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (art. 74 i 86),
9. złożenia formularza identyfikującego instytucję obowiązaną (art. 77).

Za niedopełnienie obowiązków nałożonych ustawą grożą kary administracyjne (m.in. kary pieniężne). Maksymalna wysokość administracyjnych kar pieniężnych wynosi 1 mln euro.