Zasada kontynuowania działalności gospodarczej

Zgodnie z zasadą kontynuacji działalności, składniki majątkowe jednostki wyceniane są według historycznych cen zakupu lub nabycia albo według kosztów wytworzenia. Za ustalenie i decyzję, czy jednostka posiada zdolność do kontynuowania działalności, odpowiedzialny jest kierownik jednostki.

Założenie kontynuacji działalności gospodarczej jest formą subiektywnego oszacowania sytuacji, gdyż w rzeczywistości nie można w 100% przewidzieć, jak będzie kształtować się sytuacja jednostki w przyszłości. Wpływ mają tu czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Mogą nastąpić nieprzewidziane zdarzenia lub jednostka może otrzymać informacje podważające wcześniejsze założenia. Oczywiście należy prześledzić wszystkie ryzyka, które pozwolą dokonać prawidłowej oceny. W związku z tym podawane w sprawozdaniach informacje, np.: sprawozdanie finansowe zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności w dającej się przewidzieć przyszłości lub kierownictwo jednostki nie stwierdza na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego żadnych okoliczności wskazujących na zagrożenie kontynuowania działalności przez jednostkę, które oznaczają, że w dniu sporządzenia sprawozdania finansowego kierownictwo jednostki zakłada, iż jednostka będzie istnieć w niezmienionym istotnie zakresie i nie są znane przesłanki, aby to istnienie było zagrożone. Założenie kontynuacji działalności w polskich przepisach prawnych jest spójne z postanowieniami dyrektywy 2013/34/UE.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku utraty zdolności do kontynuacji działalności jednostki. Ujemny kapitał własny jednostki wskazuje na zagrożenie kontynuowania działalności. Posiadane składniki majątkowe wyceniane są wówczas według przewidywanej ceny sprzedaży netto możliwej do uzyskania. W takim przypadku należy uwzględnić wszystkie koszty i zobowiązania związane z likwidacją części lub całości jednostki. W praktyce skutkuje to najczęściej wykazaniem niższej wartości majątku jednostki. Wśród zdarzeń wskazujących na zagrożenie kontynuacji działalności możemy wyróżnić wspomniany wcześniej ujemny kapitał, czyli poniesione straty przewyższające kapitał podstawowy, utratę płynności finansowej, utratę rynku zbytu, przestarzałą technologię lub inne zdarzenia, które mogą zagrozić dalszej kontynuacji działalności gospodarczej. Przedstawiona sytuacja może prowadzić do upadłości jednostki, jednak wcześniej można skorzystać z różnego rodzaju postępowań restrukturyzacyjnych, aby przywrócić zdolność jednostki do dalszej działalności. Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub zmiana formy prawnej jednostki nie stanowią przeszkody do uznania, że działalność będzie kontynuowana. W opisanej sytuacji jednostka może podjąć decyzję o kontynuowaniu działalności, to znaczy podjąć działania restrukturyzacyjne i sporządzać sprawozdanie na takich samych zasadach jak jednostki kontynuujące działalność, albo rozpocząć proces likwidacji lub upadłości, co spowoduje, że jednostka będzie zobowiązana sporządzić sprawozdanie wg zasad obowiązujących przy braku kontynuowania działalności.

Aby szczegółowo prześledzić regulacje prawne i zasady rachunkowości, należy zwrócić uwagę na stwierdzenia i przepisy:
Prawo bilansowe jest elementem prawa handlowego,
które reguluje obrót gospodarczy1.
Prawem bilansowym określa się ogół norm prawnych regulujących podstawowe zasady prowadzenia rachunkowości2.

Oto przepisy wprost z ustawy o rachunkowości3:

Art. 5. ust. 2.

Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdolność jednostki do kontynuowania działalności, kierownik jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego.

Art. 28. Zasady wyceny aktywów i pasywów

1. Aktywa i pasywa wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy w sposób następujący:

( 1 ) środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne – według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych), pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości; …

Art. 29. Wycena po cenach sprzedaży netto

1. Jeżeli założenie kontynuacji działalności, o którym mowa w art. 5 ust. 2 nie jest zasadne, to wycena aktywów jednostki następuje po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen ich nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. W takim przypadku jednostka jest również obowiązana utworzyć rezerwę na przewidywane dodatkowe koszty i straty spowodowane zaniechaniem lub utratą zdolności do kontynuowania działalności.

2. Wycena po cenach sprzedaży netto i utworzenie rezerwy następują w szczególności w przeddzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub ogłoszenia upadłości, na koniec roku obrotowego, jeżeli na dzień zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy jednostka nie będzie kontynuowała działalności, na koniec roku obrotowego przypadającego w czasie trwania postępowania likwidacyjnego lub upadłościowego, a także w przeddzień przekazania, podziału lub sprzedaży jednostki, jeżeli odpowiednia umowa nie przewiduje przyjęcia za podstawę rozliczeń wartości majątku ustalonej przy założeniu, że działalność gospodarcza będzie przez jednostkę kontynuowana.

2a. Różnica powstała w wyniku wyceny oraz utworzenia rezerwy, o których mowa w ust. 1, wpływa na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.

3. Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub zmiana formy prawnej jednostki nie stanowią przeszkody do uznania, że działalność będzie kontynuowana.

Art. 54. Zmiana sprawozdania

1. Jeżeli po sporządzeniu rocznego sprawozdania finansowego, a przed jego zatwierdzeniem, jednostka otrzymała informacje o zdarzeniach, które mają istotny wpływ na to sprawozdanie finansowe, lub powodujących, że założenie kontynuowania działalności przez jednostkę nie jest uzasadnione, powinna ona odpowiednio zmienić to sprawozdanie, dokonując jednocześnie odpowiednich zapisów w księgach rachunkowych roku obrotowego, którego sprawozdanie finansowe dotyczy, oraz powiadomić biegłego rewidenta, który sprawozdanie to bada lub zbadał. Jeżeli zdarzenia, które nastąpiły po dniu bilansowym, nie powodują zmiany stanu istniejącego na dzień bilansowy, to odpowiednie wyjaśnienia zamieszcza się w informacji dodatkowej.

2. Jeżeli jednostka otrzymała informacje o zdarzeniach, o których mowa w ust. 1, po zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego, to ich skutki ujmuje w księgach rachunkowych roku obrotowego, w którym informacje te otrzymała.

3. Jeżeli w danym roku obrotowym lub przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego za ten rok obrotowy jednostka stwierdziła popełnienie w poprzednich latach obrotowych błędu, w następstwie którego nie można uznać sprawozdania finansowego za rok lub lata poprzednie za spełniające wymagania określone w art. 4 ust. 1, to kwotę korekty spowodowanej usunięciem tego błędu odnosi się na kapitał (fundusz) własny i wykazuje jako „zysk (strata) z lat ubiegłych”.