Nabycie sprawdzające to nowy rodzaj sprawdzania podatników w zakresie wykonywania obowiązków podatkowych poprzez ewidencjonowanie sprzedaży przy pomocy kasy rejestrującej. Najszybsze działanie „incognito” urzędników skarbowych lub celno-skarbowych w miejscu prowadzenia działalności podatnika, pozwalające urzędnikowi (sprawdzającemu) na natychmiastowe ustalenie czy podatnik nie narusza przepisów podatkowych.
Najprościej można powiedzieć, że nabycie sprawdzające to niezapowiedziana obecność urzędnika u podatnika „kontrola bieżąca”. Nie jest to jednak kontrola podatkowa ani celno-skarbowa.
Nowe kompetencje naczelnika urzędu skarbowego i naczelnika urzędu celno-skarbowego
Jedną z wielu zmian wprowadzonych w ramach Polskiego Ładu (Dz. U. z 2021 r. poz.2105)1 jest przyznanie nowych kompetencji naczelnikom urzędów skarbowych. W art. 20 wspomnianej ustawy, ustawodawca rozszerzył uprawnienia naczelników urzędów skarbowych i celno-skarbowych poprzez wprowadzenie zapisów w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej, np. w artykule 28 ust. 1 zadania naczelnika urzędu skarbowego rozszerzone zostały o pkt 7a w brzmieniu: „dokonywanie nabycia sprawdzającego” oraz dodany został w dziale V rozdział 1b opisujący nabycie sprawdzające. Dlatego od 1 stycznia 2022 roku nabycie sprawdzające stało się legalnym narzędziem KAS (Krajowej Administracji Skarbowej). Polega na tym, że osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej KAS, w urzędzie skarbowym lub celno-skarbowym występuje w roli klienta. Nabywa towar lub usługę, by zweryfikować na miejscu czy podatnik wywiązuje się z obowiązku prowadzenia prawidłowej ewidencji sprzedaży. Zwraca szczególną uwagę, czy transakcja jest ewidencjonowana przy zastosowaniu kasy rejestrującej oraz czy wydawany jest klientowi paragon. Jeżeli podczas dokonywania nabycia sprawdzającego, sprawdzający nie stwierdzi uchybień, kończy notatką służbową, jeżeli stwierdzi naruszenie przepisów, podatnik ukarany zostanie mandatem karnym lub wszczęta będzie kontrola bądź postępowanie podatkowe.
Fundusz nabycia sprawdzającego
Środki pieniężne na ten rodzaj sprawdzania rzetelności podatników zostały zabezpieczone w budżecie państwa (Dz. U. z 2021 r. poz.2105, art. 88). W latach 2022–2031 łączna kwota wydatków Krajowej Administracji Skarbowej w zakresie wprowadzenia nabycia sprawdzającego jest zarezerwowana na poziomie 23 800 000 zł. W 2022 roku jest to kwota 8 500 000 zł, a w następnych latach w równej rocznej wysokości 1 700 000 zł. Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 2021 r. w sprawie funduszu nabycia sprawdzającego określa sposób dysponowania funduszem. Jednorazowy wydatek w nabyciu sprawdzającym nie może przekraczać 2000 zł. Informację o kwotach wydatków ze środków funduszu sprawdzający sporządza za miesięczny okres rozliczeniowy nie później niż w ostatnim dniu tego okresu2.
Cel wprowadzenia nabycia sprawdzającego
Celem tego narzędzia jest bezpośrednie sprawdzanie podatników w zakresie obowiązku ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących. Z założenia są to uprawnienia, które powinny służyć podatnikom i ochronie uczciwej konkurencji. Każdy niewystawiony paragon, sprzedaż wyrobów akcyzowych bez znaków akcyzy i inne nieprawidłowości powodują zmniejszenie wpływów do budżetu państwa i przyczyniają się do zwiększania nieuczciwej konkurencji na rynku. Nabycie sprawdzające ma za zadanie wyeliminować nieuczciwych podatników (jeżeli tacy są).
Przepisy
Wprawdzie podobna instytucja działała wcześniej w oparciu o przepisy ordynacji podatkowej, ale wówczas przeprowadzenie kontroli było poprzedzone zawiadomieniem podatnika o planowanej kontroli z co najmniej siedmiodniowym wyprzedzeniem. Zgodnie z obecnymi przepisami naczelnik urzędu skarbowego i naczelnik urzędu celno-skarbowego uzyskał prawo do przeprowadzania nabycia sprawdzającego bez stosowania wspomnianego odniesienia do ordynacji podatkowej. W związku z tym urzędnik może dokonać nabycia sprawdzającego bez zawiadomienia podatnika o planowanym sprawdzaniu. Podatnik dowiaduje się o tym po przeprowadzeniu operacji. Jeżeli sprawdzający ustali, że działalność jest prowadzona prawidłowo, kończy się notatką służbową. Jeżeli stwierdzi nieprawidłowości, to sporządza protokół i następują dalsze czynności, zwłaszcza konsekwencje podatkowe. Na podstawie protokołu naczelnik urzędu może uruchomić u podatnika kontrolę lub postępowanie podatkowe. Dzieje się tak na podstawie ustawy o KAS ( Dz.U 2016 poz. 1947 z póź. zm.)3. Oto wybrane artykuły:
Art. 94 k – Nabycie sprawdzające polega na nabyciu towarów lub usług w celu sprawdzenia wywiązywania się przez sprawdzanego z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego, w zakresie:
(1) ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej;
(2) wydawania nabywcy paragonu fiskalnego.
Art. 94s. 1. Jeżeli w toku nabycia sprawdzającego nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie, o którym mowa w art. 94k, sprawdzający sporządza notatkę służbową zawierającą:
(1) datę i miejsce (adres) dokonania nabycia sprawdzającego;
(2) wskazanie sprawdzanego;
(3) wartość sprzedaży brutto, w tym wskazanie kwoty należnego podatku od towarów i usług;
(4) numer paragonu fiskalnego oraz numer unikatowy kasy rejestrującej;
(5) wskazanie sprawdzającego.
2. Notatkę służbową sporządza się w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden otrzymuje sprawdzany.
Art. 94v. Naczelnik urzędu skarbowego i naczelnik urzędu celno-skarbowego może dokonywać nabycia sprawdzającego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 94x. 1. Wydatki na nabycie sprawdzające są pokrywane z funduszu nabycia sprawdzającego. Środki na ten fundusz są zapewniane w budżecie państwa, w części budżetowej, o której mowa w art. 9 ust. 1.
2. Towar:
(1) o którym mowa w art. 94p ust. 2, z wyłączeniem towaru pozostawionego za zgodą sprawdzanego w miejscu jego nabycia,
(2) nabyty w ramach usługi wykonanej w toku nabycia sprawdzającego,
(3) którego przyjęcia odmówił sprawdzany – stanowi własność Skarbu Państwa.
3. Minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze zarządzenia, sposób dysponowania funduszem, o którym mowa w ust. 1, jego rozliczania oraz dysponowania niezwróconym towarem, uwzględniając konieczność zapewnienia właściwego gospodarowania tym funduszem.
W przypadku naruszenia przepisów zastosowanie znajdzie Kodeks karny skarbowy, art. 62 ust. 4, w którym czytamy: karze grzywny podlega ten, kto dokona sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo nie wyda dokumentu potwierdzającego dokonanie sprzedaży.
Zgodnie z art. 83 § 1 k.k.s. karze grzywny podlega również osoba, która w toku nabycia sprawdzającego udaremnia lub utrudnia czynności służbowe urzędnika, w szczególności nie okazuje żądanych dokumentów. Karze grzywny podlega również sprawdzany, który w toku nabycia odmawia przyjęcia zwracanego towaru, paragonu fiskalnego lub odmawia zwrotu zapłaty otrzymanej za zwracany towar lub usługę.
Nabycie sprawdzające czy to kontrola podatnika
Chociaż w przepisach nie znajdujemy wprost określenia kontrola, to w praktyce możemy tak odbierać. Oto wyjaśnienie.
Klienci nabywają towary lub usługi u różnych podatników. Wśród wspomnianych klientów znajdują się przedstawiciele KAS „incognito”, którzy dokonują nabycia sprawdzającego. Nie różnią się od pozostałych klientów. Po nabyciu towaru lub usługi, zgodnie z przepisami, przedstawiciel KAS ma obowiązek okazać legitymację służbową i dopiero w tym momencie podatnik dowiaduje się o przeprowadzonym nabyciu sprawdzającym. Oczywiście sprawdzający pouczy podatnika o przysługujących mu prawach i obowiązkach. W zależności czy zakupiony został towar czy usługa, dalsze postępowanie będzie inne. Jeżeli zakupiony został towar zaewidencjonowany przy użyciu kasy rejestrującej i wydany paragon, to dokonuje się operacji zwrotu, dotyczy towarów, które można ponownie sprzedać. Podatnik ma obowiązek przyjąć zwracany towar, wydany paragon fiskalny oraz zwrócić zapłatę. Jeżeli tak postąpi, spisana zostanie notatka służbowa w dwóch egzemplarzach, zgodnie z art. 94s, zawierająca datę i miejsce dokonania nabycia sprawdzającego, dane sprawdzanego (podatnika), wartość sprzedaży brutto, a także kwota należnego podatku VAT, numer paragonu fiskalnego, numer kasy rejestrującej oraz dane sprawdzającego (urzędnika). Notatka kończy sprawdzanie podatnika. Zupełnie inaczej będzie w przypadku wykrycia błędów przez sprawdzającego. Kilka przykładów:
Przykład 1
Pan Mirosław prowadzi sklep wielobranżowy. W styczniu 2022 roku pracownik KAS dokonał nabycia sprawdzającego, kupił portfel. Pan Mirosław zarejestrował sprzedaż w kasie rejestrującej i wydał klientowi paragon. Wówczas, zgodnie z procedurą, pracownik KAS poinformował o nabyciu sprawdzającym, przedstawił legitymację oraz pouczył podatnika o prawach i obowiązkach. Następnie oddał zakupiony towar i otrzymany paragon, a pan Mirosław przeprowadził operację zwrotu towaru i oddał pieniądze pracownikowi KAS. Pan Mirosław prawidłowo przeprowadził wszystkie operacje. Spisana notatka służbowa w 2 jednobrzmiących egzemplarzach kończy sprawdzanie podatnika.
Przykład 2
Pan Krzysztof prowadzi sklep obuwniczy. W lutym 2022 roku pracownik KAS dokonał nabycia sprawdzającego, kupił buty. Pan Krzysztof zarejestrował sprzedaż w kasie rejestrującej i wydał klientowi paragon. Wówczas, zgodnie z procedurą, pracownik KAS poinformował o nabyciu sprawdzającym, przedstawił legitymację oraz pouczył podatnika o prawach i obowiązkach. Sprawdzający chce dokonać zwrotu towaru, ale pan Krzysztof się nie zgadza, odmówił przyjęcia. Gdyby taka sytuacja miała miejsce, pracownik KAS spisze protokół w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, gdyż doszło do naruszenia przepisów, podatnik miał obowiązek przyjąć towar, ponieważ może on zostać ponownie sprzedany. Protokół stanowi podstawę do podjęcia decyzji o dalszym postępowaniu w sprawie podatnika. Może to być kara grzywny lub w oparciu o protokół, naczelnik urzędu może zlecić kontrolę albo postępowanie podatkowe.
Przykład 3
Pan Łukasz prowadzi sklep spożywczy. W marcu 2022 roku pracownik KAS dokonał nabycia sprawdzającego, kupił kawę. Pan Łukasz nie zarejestrował sprzedaży w kasie rejestrującej i nie wydał klientowi paragonu tylko przyjął zapłatę. Wówczas, zgodnie z procedurą, pracownik KAS poinformował o nabyciu sprawdzającym, przedstawił legitymację oraz pouczył podatnika o prawach i obowiązkach. Gdyby taka sytuacja miała miejsce, pracownik KAS spisze protokół w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, gdyż doszło do naruszenia przepisów. Takie zachowanie podatnika może zostać potraktowane nawet jak przestępstwo skarbowe. W takim przypadku może zostać zastosowana kara grzywny lub zlecona kontrola albo postępowanie podatkowe.
Przykład 4
Pani Aneta prowadzi kawiarnię, w której atrakcją są lody. W kwietniu 2022 roku pracownik KAS dokonał nabycia sprawdzającego. Pani Aneta zarejestrowała sprzedaż w kasie rejestrującej i wydała klientowi paragon. Zgodnie z procedurą pracownik KAS poinformował o nabyciu sprawdzającym, przedstawił legitymację oraz pouczył panią Anetę o prawach i obowiązkach. Pracownik KAS w tym przypadku nie może dokonać zwrotu towaru, towar nie może być przedmiotem dalszej sprzedaży. Spisana notatka służbowa w 2 jednobrzmiących egzemplarzach kończy sprawdzanie podatnika. Nabycie sprawdzające zostanie opłacone z funduszu nabycia sprawdzającego.
Przykład 5
Pani Grażyna prowadzi salon fryzjerski. W maju 2022 roku pracownik KAS dokonał nabycia sprawdzającego, kupił usługę strzyżenia i modelowania włosów. Pani Grażyna usługę wykonała, zarejestrowała sprzedaż w kasie rejestrującej i wydała klientowi paragon oraz przyjęła zapłatę. Wówczas zgodnie z procedurą pracownik KAS poinformował o nabyciu sprawdzającym, przedstawił legitymację oraz pouczył podatnika o prawach i obowiązkach. Gdyby taka sytuacja miała miejsce, pracownik KAS spisze notatkę służbową w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, która kończy sprawdzanie podatnika. W tym przypadku wykorzystany zostanie fundusz nabycia sprawdzającego na opłacenie usługi.
W dniu 17 lutego 2022 r. Ministerstwo Finansów na stronie internetowej www.gov.pl opublikowało komunikat pod tytułem „Nowe uprawnienia skarbówki służą ochronie uczciwej konkurencji”. Ta informacja zamieszczona w oryginale jest podsumowaniem.
Nabycie sprawdzające
Celem tego narzędzia jest sprawdzenie, jak podatnicy wywiązują się z obowiązku ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kas fiskalnych. Każdy niewystawiony paragon przyczynia się do zmniejszenia wpływów do budżetu. Tracimy na tym wszyscy.
Nie jest to nowe narzędzie, bowiem od wielu lat pracownicy urzędów skarbowych przeprowadzali czynności mandatowe w przedmiotowym zakresie. Nowość polega na tym, że dokonywanie nabycia sprawdzającego dokonywane będzie na podstawie analizy ryzyka z wykorzystaniem środków funduszu nabycia sprawdzającego w oparciu o kompleksowo uregulowane przepisy.
W ramach nabycia sprawdzającego urzędnicy KAS będą mogli kupić towar lub usługę celem sprawdzenia, czy podatnik wywiązuje się z obowiązku ewidencjonowania sprzedaży. W przypadku nieprawidłowości urzędnik sporządzi protokół, w oparciu o który naczelnik odpowiedniego urzędu uruchomi u sprzedawcy kontrolę lub postępowanie podatkowe. Tylko w przypadku naruszenia innych przepisów, np. sprzedaży wyrobów akcyzowych bez znaków akcyzy, będzie miał prawo zatrzymać wydany towar jako dowód w sprawie. Zasadą nabycia sprawdzającego jest zwrot nabytego w trakcie tych czynności towaru.
Zatrzymanie towaru to skrajny wyjątek związany z naruszeniem innych przepisów, np. braku znaków skarbowych, towarów podrobionych lub papierosów z przemytu4.
Przypisy / Źródła / Podstawa prawna
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210002105/O/D20212105.pdf
- https://www.gov.pl/web/finanse/zarzadzenie-ministra-finansow-z-dnia-31-grudnia-2021r-w-sprawie-funduszu-nabycia-sprawdzajacego
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001947/U/D20161947Lj.pdf
- https://www.gov.pl/web/finanse/nowe-uprawnienia-skarbowki-sluza-ochronie-uczciwej-konkurencji-i-rzetelnych-podatnikow
Możesz zobaczyć ten artykuł, jak i wiele innych w naszym portalu Controlling 24. Wystarczy, że klikniesz tutaj.
