Cash pooling w aspekcie księgowym i podatkowym

W Polsce cash pooling jest to wciąż rzadko stosowana metoda, która nie znajduje bezpośredniego odniesienia w polskich regulacjach prawnych, a w obrocie występuje jako umowa nienazwana. Nie wyczerpuje również znamion uregulowanej w prawie polskim pożyczki ze względu na brak zobowiązania do przeniesienia określonej ilości pieniędzy na wskazany w umowie podmiot. Przy umowie cash poolingu należy odnieść się zatem do przepisów Kodeksu cywilnego, gdzie zgodnie z art. 353¹ KC strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Na czym polega cash pooling?

Cash pooling jest narzędziem stworzonym dla przedsiębiorstw działających w grupie kapitałowej lub w inny sposób powiązanych ze sobą ekonomicznie. Mechanizm ten opiera się na wspólnym zarządzaniu płynnością finansową poprzez przesyłanie zasobów pieniężnych przez spółki należące do grupy na jedno wspólne konto, którym zarządza tzw. pool leader. Pool leaderem może być bank lub inny podmiot wchodzący w skład grupy kapitałowej. Zebrane środki na wspólnym koncie zasilają rachunki, które wykazują niedobory – powstałe u jednych wyrównywane są nadwyżkami wypracowanymi u innych podmiotów z grupy. W tym systemie zarówno jednostka wpłacająca, jak i otrzymująca środki pieniężne nie wie od kogo je otrzymuje lub dla kogo będą one przeznaczone.

Kompensacja sald w ramach cash poolingu może przyjąć jedną z dwóch form:

→ Zero-balancing cashpooling – czyli fizyczne przekazywanie środków pieniężnych pomiędzy rachunkami uczestników umowy a rachunkiem głównym (wspólnym grupy). Salda dodatnie przekazywane są na rachunek główny, a salda ujemne na rachunkach poszczególnych spółek kompensowane są z rachunku głównego.

→ National cash pooling – czyli wirtualne przekazywanie środków. Fizycznie środki pieniężne pozostają na poszczególnych rachunkach uczestników, dodatnie salda ulegają potrąceniu wyłącznie „na papierze”, a odsetki naliczane są od całkowitego bilansu wszystkich podmiotów umowy cash poolingu.

Cash pooling – ujęcie podatkowe

Pod względem podatkowym cash pooling budzi wiele wątpliwości. Jest to umowa nienazwana, a zatem nie znajduje ona bezpośredniego odzwierciedlenia w przepisach prawa. W tym przypadku można odnieść się jedynie do art. 353¹ Kodeksu cywilnego dotyczącego swobody umów.

Analizując charakter umowy cash poolingu można stwierdzić, iż nie posiada ona znamion pożyczki, gdyż uczestnik cash poolingu przekazujący środki pieniężne na wspólne konto nie wie, jak zostaną wykorzystane pieniądze, w jakiej kwocie i komu zostaną one przekazane. Podobnie jednostka otrzymująca środki nie wie skąd one pochodzą. Zatem nie można uznać tych transakcji jako pożyczki. Umowa cash poolingu nie została wymieniona w art. 1 ust. 1 pkt. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, nie ma też charakteru pożyczki, a zatem nie podlega opodatkowaniu pcc.

Podobnie w kwestii podatku VAT, umowa cash poolingu nie jest bezpośrednio wymieniona w ustawie. Rozważając charakter tej umowy, należy zauważyć, iż uczestnicy cash poolingu nie świadczą sobie żadnych usług. Zatem nie podlegają oni opodatkowaniu podatkiem VAT. Jedynie pool leader, rozporządzając wspólnym kontem, świadczy usługę wobec uczestników. Jednak i jego działanie, zgodnie z art. 43 ustawy o VAT, będzie zwolnione z opodatkowania, gdyż jest to usługa pośrednictwa finansowego. Analizując ewentualne opodatkowanie w kwestii podatku VAT należałoby jeszcze przeanalizować art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, według którego usługą jest każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Ponadto opodatkowanie czynności zależy od wykonania jej przez podmiot działający jako podatnik podatku VAT.

Z uwagi na cechy charakterystyczne systemu cash poolingu w roli usługodawcy jako podatnik VAT, z zasady, występuje zatem jedynie bank wykonujący na rzecz uczestników usługę zarządzania płynnością finansową. Uczestnicy porozumienia nie świadczą usług, są jedynie ich odbiorcami. Operacje związane z realizacją umowy faktycznie realizowane są przez bank, zaś uczestnicy dokonują czynności tylko umożliwiających usługodawcy dokonanie transferu środków.

Powyższe stanowisko potwierdzają interpretacje indywidualne wydawane w obowiązującym stanie prawnym, m.in.: interpretacja indywidualna z 24.03.2021 r., wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, znak: 0114-KDIP4-3.4012.740.2020.3.KM.

Należy pamiętać, aby daną czynność można było uznać za usługę podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a należnym świadczeniem wzajemnym. W ramach określonego stosunku prawnego świadczeniodawca zobowiązuje się wykonać określoną usługę, otrzymując w zamian świadczenie wzajemne, jakim jest ustalone wynagrodzenie.

Wątpliwości pojawiają się również w kwestii, czy uczestnicy będą musieli rozpoznać przychody z tytułu częściowo nieodpłatnie otrzymanych świadczeń w oparciu o art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy CIT. W kwestii tej można odwołać się do interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 24 kwietnia 2018 r. o nr 0114-KDIP2-1.4010.135.2018.4.JF, w której stwierdza, iż „Mając powyższe na uwadze, nie można stwierdzić, że w związku z uczestnictwem w systemie cash poolingu, którykolwiek z Uczestników otrzyma nieodpłatne, bądź częściowo odpłatne świadczenie od pozostałych stron Umowy, w tym Koordynatora. Obniżenie kosztów podatkowych po stronie Uczestników ma swoje uzasadnienie ekonomiczne i wynika z celu i charakterystyki cash poolingu. Uczestnicy nie będą zatem zobowiązani do rozpoznawania przychodu z tytułu nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT”.

Cash pooling jest korzystną formą zarządzania płynnością finansową grupy kapitałowej. Daje ona możliwość maksymalizacji zysków z odsetek z dodatniego salda na wspólnym koncie, jak i obniżenia kosztów związanych z pokryciem kapitału spółek wykazujących ujemne saldo.