Prawne aspekty zatrudnienia cudzoziemców w Polsce

W sytuacji, kiedy cudzoziemiec wjechał na terytorium Polski w celu poszukiwania pracy, może przebywać tutaj maksymalnie przez okres 6 miesięcy. Czas pobytu może jednak zostać wydłużony, jeśli cudzoziemiec wykaże, że aktywnie kontynuuje poszukiwanie pracy i ma realne szanse na zatrudnienie.

Obywatel Unii Europejskiej, którego dotyczą ograniczenia w dostępie do rynku pracy na podstawie umów międzynarodowych, uzyskuje prawo pobytu przez okres dłuższy niż 3 miesiące po otrzymaniu przyrzeczenia wydania zezwolenia na pracę na terytorium Polski.

Obywatel UE nabywa prawo stałego pobytu po upływie 5 lat nieprzerwanego przebywania na terytorium Polski. Za nieprzerwany uważa się natomiast taki pobyt, w którym przerwy nie przekroczyły łącznie 6 miesięcy w roku. Do wydania dokumentu potwierdzającego nabycie prawa stałego pobytu zobowiązany jest wojewoda, właściwy ze względu na miejsce przebywania obywatela UE, niezwłocznie po złożeniu przez niego wniosku.

Za nieprawidłowości dotyczące pobytu cudzoziemca z obszaru UE, EOG i Szwajcarii na terytorium Polski, w tym za brak rejestracji pobytu nie jest odpowiedzialny podmiot (pracodawca), który powierza pracę obywatelowi UE. Obowiązki w tym zakresie spoczywają tylko i wyłącznie na obcokrajowcu oraz podlegają karze grzywny.

Zatrudnienie obywatela państw trzecich

Przekroczenie granicy przez obywateli państw trzecich, a także ich dalsze przebywanie na terytorium RP, uwarunkowane są posiadaniem wizy lub innego dokumentu pobytowego. Wyjątkiem są obywatele tych państw, z którymi Polskę obowiązuje ruch bezwizowy. Uzyskanie wizy to obowiązek ciążący na cudzoziemcu. Z kolei pracodawca zobowiązany jest zweryfikować, czy obcokrajowiec przebywa na terenie Polski legalnie i zgodnie z celem wskazanym na wizie. Przedstawiony pracodawcy do weryfikacji dokument musi być ważny i aktualny. Jeśli cudzoziemiec jest zatrudniany na podstawie umowy o pracę, pracodawca zobowiązany jest do przechowywania wizy lub innego dokumentu pobytowego w aktach osobowych pracownika. W przypadku zawarcia z cudzoziemcem umowy cywilnoprawnej – wizę lub inny dokument pobytu należy przechowywać przez cały okres wykonywania przez niego pracy.

Wizę uprawniającą do wykonywania pracy wydaje się na czas wskazany w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu o zamiarze powierzenia pracy. Okres ten nie może być dłuższy niż przewidywany dla danego typu wizy.

Co z cudzoziemcem z państwa trzeciego, który chce przebywać i wykonywać pracę na terytorium Polski w okresie dłuższym niż wskazany na wizie? W takim przypadku powinien on uzyskać zezwolenie pobytowe, które wydawane jest przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce pobytu cudzoziemca i udzielane na okres niezbędny do realizacji celu pobytu cudzoziemca na terytorium RP, nie dłuższy jednak niż 3 lata.

Pracodawca, który powierza pracę cudzoziemcowi bez ważnego dokumentu pobytowego, naraża się na surowe sankcje, w tym:

• karę grzywny od 1000 zł do 30 000 zł;
• karę ograniczenia wolności lub karę pozbawienia wolności do lat 3;
• wyłączenie z kosztów uzyskania przychodu wynagrodzeń cudzoziemca, a także składek płaconych ze środków płatnika;
• zakaz dostępu podmiotu powierzającego pracę cudzoziemcowi do środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego lub środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej – na okres od roku do 5 lat;
• zwrot na rzecz Skarbu Państwa kwoty stanowiącej równowartość powyższych środków publicznych, otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku albo orzeczenia;
• wykluczenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przez rok od dnia uprawomocnienia się wyroku.

W celu ochrony przed wymierzeniem kary, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi powinien:

( 1 ) zażądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski;

( 2 ) przechowywać kopię tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca (chyba że wiedział, że przedstawiony dokument został sfałszowany);

( 3 ) zgłosić cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, jeśli obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

Cudzoziemiec starający się o wydanie wizy w celu wykonywania pracy, zobowiązany jest przedstawić w konsulacie:

• otrzymane od przyszłego pracodawcy zezwolenie na pracę w Polsce (jeśli jest ono wymagane) lub
• pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy, jeśli zezwolenie na pracę nie jest wymagane.

Zezwolenie na pracę

Zezwolenie na pracę to decyzja właściwego wojewody, która uprawnia cudzoziemca do wykonywania pracy na terytorium Polski na warunkach określonych w przepisach oraz w tej decyzji.

Co ważne, podmiotem zobowiązanym do złożenia wniosku o wydanie zezwolenia jest podmiot powierzający pracę, a nie sam cudzoziemiec. Ponadto, podmiot wnioskujący o zezwolenie musi dołączyć do wniosku informację od starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy na lokalnym rynku pracy. Obowiązek ten ciąży na pracodawcy zawsze wtedy, kiedy zawód lub rodzaj pracy, jakie mają zostać powierzone cudzoziemcowi, nie znajdują się w wykazie deficytowych zawodów i rodzajów pracy dla danego województwa. Pisemny wniosek wraz z załącznikami należy złożyć we właściwym urzędzie wojewódzkim, uiszczając jednocześnie opłatę, której wysokość uzależniona jest od rodzaju zezwolenia oraz okresu, na jaki ma zostać wydane.

Są sytuacje przewidujące możliwość zwolnienia z posiadania zezwolenia na pracę, niemniej bezwzględnie jest ono wymagane:

• jeżeli obcokrajowiec jest zatrudniony na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terenie Polski;
• jeżeli w związku z udzieleniem prokury cudzoziemiec przebywa na terytorium Polski przez okres przekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy;
• jeżeli w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji cudzoziemiec przebywa na terytorium Polski przez okres przekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy;
• kiedy w związku z prowadzeniem spraw spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej jako komplementariusz cudzoziemiec przebywa na terytorium Polski przez okres przekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy;
• jeżeli cudzoziemiec wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Polski na okres przekraczający 30 dni w roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego albo podmiotu powiązanego;
• jeżeli cudzoziemiec wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego, nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Polski i jest delegowany do Polski w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i okazjonalnym (usługa eksportowa);
• w każdym innym przypadku, jeżeli obcokrajowiec wykonuje pracę dla podmiotu zagranicznego i jest delegowany na terytorium Polski na okres przekraczający 30 dni w ciągu kolejnych 6 miesięcy.

Zezwolenie na pracę wydawane jest na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata, ale okres ten może być przedłużany. Gdy cudzoziemiec pełni funkcję w zarządzie osoby prawnej, która na dzień złożenia wniosku zatrudnia więcej niż 25 osób, wojewoda może wydać zezwolenie na pracę na okres do 5 lat. Dla cudzoziemca delegowanego przez pracodawcę zagranicznego w celu realizacji usługi eksportowej, wojewoda wydaje zezwolenie na okres delegowania.

Zezwolenie na pracę wydawane jest dla określonego cudzoziemca, który na jego podstawie wykonuje pracę zgodnie z warunkami na nim wskazanymi. Wyjątek stanowi powierzenie pracy o innym charakterze lub na innym stanowisku, na okresy łącznie nieprzekraczające 30 dni w roku kalendarzowym, jeżeli zostały spełnione pozostałe warunki określone w zezwoleniu na pracę oraz wymagania określone w ustawie. O fakcie tym należy powiadomić wojewodę.

Pracodawca względem cudzoziemca zobowiązany jest do:

• zawarcia z nim umowy w formie pisemnej wraz z tłumaczeniem na język dla niego zrozumiały;
• przekazania jednego egzemplarza zezwolenia na pracę w formie pisemnej;
• informowania cudzoziemca o działaniach podejmowanych w związku z postępowaniem o udzielenie lub przedłużenie zezwolenia na pracę oraz decyzjach o wydaniu, odmowie wydania lub uchyleniu zezwolenia;
• zachowania należytej staranności w postępowaniach o zezwolenie, przedłużenie i uchylenie zezwolenia na pracę cudzoziemca.

Ponadto, podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi powinien, w terminie 7 dni od zaistnienia wymienionych poniżej okoliczności, poinformować wojewodę wydającego zezwolenie na pracę o tym, że:

• cudzoziemiec rozpoczął pracę o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę;
• nastąpiła zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego wykonanie pracy cudzoziemcowi;
• nastąpiło przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę;
• nastąpiło przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę;
• zmieniła się osoba reprezentująca pracodawcę;
• cudzoziemiec nie podjął pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę;
• cudzoziemiec przerwał pracę na okres przekraczający 3 miesiące;
• cudzoziemiec zakończył pracę wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia na pracę.

Pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy

Cudzoziemiec ubiegający się o wizę w celu wykonywania pracy, zamiast zezwolenia na pracę, może przedłożyć w konsulacie pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy. Procedura uproszczona dotyczy jednak obywateli tylko 6 państw: Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji oraz Ukrainy, i to po spełnieniu poniższych warunków:

• okres zatrudnienia nie może być dłuższy niż 6 m-cy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, niezależnie od liczby podmiotów powierzających wykonanie pracy;
• prace, które będzie wykonywał cudzoziemiec nie dotyczą prac sezonowych;
• pracodawca przed rozpoczęciem pracy złoży w powiatowym urzędzie pracy pisemne oświadczenie wraz z dowodem potwierdzającym dokonanie opłaty;
• powiatowy urząd pracy – przed rozpoczęciem pracy – wpisze oświadczenie o powierzeniu wykonania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń.

Powiatowy urząd pracy – właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce stałego pobytu podmiotu powierzającego wykonanie pracy cudzoziemcowi – co do zasady, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania oświadczenia dokonuje wpisu do ewidencji oświadczeń. Dowodem dokonania wpisu jest oryginalne oświadczenie wraz z pieczątką urzędową. W ściśle określonych przypadkach starosta może wydać decyzję odmowną, od której przysługuje odwołanie do właściwego ministra do spraw pracy.

Wykonywanie pracy w ramach procedury uproszczonej możliwe jest pod warunkiem posiadania przez obcokrajowca wpisanego do ewidencji oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy oraz dokumentu potwierdzającego tytuł pobytowy w Polsce, który uprawnia go do wykonywania pracy.

Co w sytuacji, kiedy cudzoziemiec wykonujący pracę na podstawie oświadczenia zmieni pracodawcę? Wtedy nowy pracodawca musi dla niego uzyskać nowy dokument dopuszczający cudzoziemca do rynku pracy, gdyż może on wykonywać pracę tylko i wyłącznie na rzecz wskazanego w oświadczeniu pracodawcy.

Po otrzymaniu dokumentu wpisanego do ewidencji oświadczeń pracodawca zobowiązany jest do:

• przekazania oryginału cudzoziemcowi;
• pisemnego poinformowania powiatowego urzędu pracy o podjęciu pracy przez cudzoziemca najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy lub o jej niepodjęciu w terminie 7 dni od dnia planowanego rozpoczęcia pracy określonego w ewidencji oświadczeń;
• zawarcia z cudzoziemcem umowy przetłumaczonej na język dla niego zrozumiały;
• przestrzegania wszystkich obowiązków wynikających z powierzenia pracy, takich samych, jak w przypadku polskich pracowników.

Za niedopełnienie powyższych obowiązków grożą określone w przepisach sankcje.

Zatrudniając cudzoziemca przez okres dłuższy niż 3 miesiące na podstawie oświadczenia, pracodawca ma prawo złożyć wniosek o wydanie dla cudzoziemca zezwolenia na pracę. To samo uprawnienie przysługuje cudzoziemcowi – wnioskuje on wówczas o wydanie zezwolenia na pobyt i pracę. Pracodawca zobowiązany jest do zatrudniania obcokrajowca na umowę o pracę na tym samym stanowisku oraz na warunkach nie gorszych, niż określone w oświadczeniu wpisanym do ewidencji oświadczeń. Jest to szczególnie istotne w okresie, w którym cudzoziemiec nie będzie mógł już pracować na podstawie oświadczenia, a zezwolenie na pracę nie zostało jeszcze wydane. Warunkiem skorzystania z tej procedury jest wymóg, aby praca na rzecz ww. pracodawcy przed złożeniem wniosku była wykonywana na podstawie umowy o pracę.

Choć zatrudnienie cudzoziemca w Polsce może wydawać się procedurą skomplikowaną, w praktyce nie jest to aż takie trudne. Niemniej, zawsze warto skorzystać ze wsparcia doświadczonych doradców, którzy pomagają przedsiębiorcom sprostać również wymogom związanym z ubezpieczeniem społecznym, zdrowotnym oraz rozliczeniem podatku dochodowego od osób fizycznych.