Split payment w praktyce

Split payment polega na podzieleniu płatności za faktury na część netto, którą nabywca wpłaca na rachunek rozliczeniowy dostawcy, oraz część odpowiadającą VAT, wpłacaną na oddzielny rachunek VAT dostawcy. Mechanizm ten ma na celu uszczelnienie systemu VAT poprzez szybsze przekazywanie kwot VAT do urzędu skarbowego i zmniejszenie ryzyka oszustw podatkowych.

Split payment jest stosowany obowiązkowo do określonych rodzajów towarów i usług, takich jak wyroby stalowe, niektóre produkty chemiczne i materiały budowlane. Dokładna lista kategorii produktów objętych MPP znajduje się w załączniku nr  15 do ustawy o VAT.

Ważne! Obowiązek stosowania split payment nie dotyczy transakcji z zagranicą ani realizowanych w innych walutach niż złoty polski. W takich przypadkach, jeżeli transakcja dotyczy towarów z załącznika nr 15, kwota VAT musi być przelana w złotówkach na rachunek VAT, co jest szczególnie ważne przy fakturach wystawianych w walutach obcych.

Komisja Europejska zezwoliła Polsce na przedłużenie stosowania mechanizmu split payment do końca lutego 2025 r., co jest częścią działań na rzecz dalszego zabezpieczenia obrotu gospodarczego i zwiększenia efektywności poboru podatku VAT.

Regulacje ustawy o VAT

Zastosowanie tego mechanizmu polega na tym, że:

1. zapłata kwoty odpowiadającej całości albo części kwoty podatku wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek VAT,
2. zapłata całości albo części kwoty odpowiadającej wartości sprzedaży netto wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek bankowy albo na rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej (SKOK), dla których jest prowadzony rachunek VAT, albo jest rozliczana w inny sposób.

Zapłata z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności dokonywana jest w złotych polskich przy użyciu komunikatu przelewu udostępnionego przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową (SKOK), przeznaczonego do dokonywania płatności w mechanizmie podzielonej płatności, w którym podatnik wskazuje:

1. kwotę odpowiadającą całości albo części kwoty podatku wynikającej z faktury, która ma zostać zapłacona w mechanizmie podzielonej płatności;
2. kwotę odpowiadającą całości albo części wartości sprzedaży brutto;
3. numer faktury, w związku z którą dokonywana jest płatność;
4. numer, za pomocą którego dostawca towaru lub usługodawca jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.

Zatem kwota VAT jest przekazana na rachunek VAT sprzedawcy w przypadku, gdy nabywca skorzysta z komunikatu przelewu udostępnionego przez bank lub SKOK, a przeznaczonego do dokonywania płatności w mechanizmie podzielonej płatności.

Stosowanie mechanizmu podzielonej płatności (MPP), czyli split payment, w Polsce jest częściowo obowiązkowe, a dla pozostałych transakcji między przedsiębiorcami stosowanie MPP jest dobrowolne.

Podatnik, który jest nabywcą towaru lub usługi, decyduje o zastosowaniu MPP do transakcji dobrowolnie objętych tym mechanizmem. Ustawodawca wprowadził szereg zachęt dla podatników decydujących się na stosowanie MPP, w tym:

(I) brak zastosowania, w stosunku do podmiotów dokonujących płatności w split payment, przepisów o solidarnej odpowiedzialności (art. 105a ust. 1 i art. 15a ust. 3 pkt 6 ustawy o VAT):

• odpowiedzialność solidarna – podatnik nabywający towary lub usługi objęte załącznikiem nr 15 do ustawy o VAT może uniknąć solidarnej odpowiedzialności za zaległości podatkowe sprzedawcy, jeżeli zapłacił za transakcję za pomocą mechanizmu podzielonej płatności. W takiej sytuacji, nawet jeśli transakcja zostanie zakwestionowana przez organy podatkowe, nabywca może być wolny od odpowiedzialności, pod warunkiem że nie miał wiedzy o ewentualnych oszustwach podatkowych sprzedawcy;
• zwolnienie z odpowiedzialności solidarnej w określonych przypadkach – niektóre towary, jak benzyna silnikowa czy olej napędowy, są wyłączone z solidarnej odpowiedzialności, gdy nabycie odbywa się w określonych warunkach, np. na stacjach paliw. Również zaległości podatkowe, które nie wynikają z działań mających na celu oszustwo podatkowe, mogą skutkować wyłączeniem odpowiedzialności solidarnej;
• warunki uniknięcia odpowiedzialności – odpowiedzialność solidarna nie będzie miała zastosowania, jeżeli nabywca udowodni, że okoliczności towarzyszące transakcji nie miały wpływu na nieuregulowanie podatku VAT przez sprzedawcę. Nabywca musi wykazać, że nie miał wiedzy lub uzasadnionych podstaw do przypuszczeń, że sprzedawca nie uiści należnego podatku;
• wprowadzenie SLIM VAT 3 miało na celu dalsze złagodzenie regulacji dotyczących odpowiedzialności solidarnej, ułatwiając nabywcom unikanie odpowiedzialności w kontekście szczególnych warunków transakcji realizowanych za pomocą split payment;

(II) brak zastosowania regulacji dotyczących stosowania dodatkowego zobowiązania podatkowego, czyli sankcji, określonych w art. 112b ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 oraz art. 112c ustawy o VAT, do wysokości kwoty podatku odpowiadającej kwocie podatku wynikającej z otrzymanej faktury zapłaconej z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

W myśl ww. zapisów ustawy w razie stwierdzenia bowiem, że podatnik:

1. w złożonej deklaracji podatkowej wykazał:

1. kwotę zobowiązania podatkowego niższą od kwoty należnej,
2. kwotę zwrotu różnicy podatku lub kwotę zwrotu podatku naliczonego wyższą od kwoty należnej,
3. kwotę różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe wyższą od kwoty należnej,
4. kwotę zwrotu różnicy podatku, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub kwotę różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe, zamiast wykazania kwoty zobowiązania podatkowego podlegającej wpłacie do urzędu skarbowego,

– naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego określa odpowiednio wysokość tych kwot w prawidłowej wysokości oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego albo kwoty zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe.

Jeżeli po zakończeniu kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej albo w trakcie kontroli celno-skarbowej podatnik złożył korektę deklaracji uwzględniającą stwierdzone nieprawidłowości i wpłacił kwotę zobowiązania podatkowego lub zwrócił nienależną kwotę zwrotu

– wysokość dodatkowego zobowiązania podatkowego wynosi 20% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego albo kwoty zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe.

W zakresie, w jakim w przypadkach, o których wyżej mowa, odpowiednio zaniżona kwota zobowiązania podatkowego, zawyżona kwota zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego, zawyżona kwota różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe lub wykazanie kwoty zwrotu różnicy podatku lub kwoty zwrotu podatku naliczonego, lub kwoty różnicy podatku do obniżenia za następne okresy rozliczeniowe, w miejsce wykazania kwoty zobowiązania podatkowego podlegającego wpłacie na rachunek urzędu skarbowego, wynikają w całości lub w części z obniżenia kwoty podatku należnego o kwoty podatku naliczonego wynikające z faktur, które:

1. zostały wystawione przez podmiot nieistniejący,
2. stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane – w części dotyczącej tych czynności,
3. podają kwoty niezgodne z rzeczywistością – w części dotyczącej tych pozycji, dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością,
4. potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i art. 83 Kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności

– wysokość dodatkowego zobowiązania podatkowego w części dotyczącej podatku naliczonego wynikającego z powyższych faktur wynosi 100%.

Ważne! Nie stosuje się tego do podatnika, który wiedział, że faktura zapłacona z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności została zapłacona przez podmioty i za czynności wyżej wymienione (punkty 1–4).

(III) niestosowanie podwyższonych odsetek od zaległości podatkowych w przypadku faktur opłaconych przy zastosowaniu mechanizmu split payment, gdyż w myśl zapisów art. 108c ust. 2 ustawy o VAT przepisu art. 56b Ordynacji podatkowej nie będzie się stosowało do zaległości w podatku powstałej za okres rozliczeniowy, za który podatnik w złożonej deklaracji podatkowej wykaże kwotę podatku naliczonego, której co najmniej 95% wynikać będzie z otrzymanych przez podatnika faktur zapłaconych z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

(IV) możliwość zmniejszenia kwoty zobowiązania podatkowego w VAT o kwotę obliczoną na podstawie wzoru przedstawionego w art. 108d ust. 1 ustawy o VAT.

Wzór na kwotę, o którą obniża się kwotę zobowiązania podatkowego z tytułu VAT:

S = Z × r × (n/360)

S – kwota, o którą obniża się kwotę zobowiązania podatkowego z tytułu podatku,

Z – kwota zobowiązania podatkowego z tytułu podatku wynikająca z deklaracji podatkowej przed obniżeniem tego zobowiązania,

r – stopa referencyjna NBP obowiązująca na dwa dni robocze przed dniem zapłaty podatku,

n – liczba dni od dnia, w którym obciążono rachunek bankowy albo rachunek w SKOK, dla których jest prowadzony rachunek VAT, z wyłączeniem tego dnia, do dnia, w którym upływa termin zapłaty podatku, włącznie z tym dniem.

Kwotę, o którą obniżana jest kwota zobowiązania podatkowego z tytułu VAT (skonto), należy zaokrąglić do pełnych złotych w ten sposób, że końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 groszy pomija się, a końcówki kwot wynoszące 50 i więcej groszy podwyższa się do pełnych złotych.

Przykład 1

Jeżeli zobowiązanie podatkowe za maj 2024 r. wynosi 50 000 zł, a podatnik ureguluje to zobowiązanie z rachunku VAT na 20 dni przed terminem płatności VAT za ten okres, przy obowiązującej stopie referencyjnej NBP wynoszącej 5,75% na dwa dni robocze przed dniem płatności podatku, to kwota, o którą można obniżyć zobowiązanie podatkowe z tytułu VAT, wynosi:

50 000 zł × 5,75% × (20/360) = 159,72 zł

Po zaokrągleniu kwota ta wynosi ok. 160 zł.

Zatem chociaż ogólnie MPP może być stosowany dobrowolnie, dla określonych typów transakcji i w przypadku przekroczenia określonych wartości jest on obligatoryjny. Zachęty ustawowe mają na celu promowanie tego mechanizmu jako narzędzia zmniejszającego ryzyko oszustw VAT i usprawniającego obieg środków na rachunkach VAT, m.in.:

• przyspieszenie zwrotu VAT – podatnicy korzystający z MPP mogą oczekiwać na szybsze procedury zwrotu nadpłaconego podatku VAT, co jest istotne zwłaszcza dla firm o dużym obrocie towarowym;
• zmniejszenie ryzyka oszustw VAT – użycie MPP zmniejsza ryzyko udziału w karuzeli VAT, ponieważ środki na rachunku VAT mogą być użyte wyłącznie do uregulowania zobowiązań podatkowych lub przelania na inne rachunki VAT;
• większa pewność transakcji – nabywca ma pewność, że środki wpłacane na rachunek VAT faktycznie zostaną przeznaczone na zapłatę podatku, co zwiększa bezpieczeństwo transakcji.

Zasady działania rachunku VAT

Zasady prowadzenia i działania rachunku VAT są określone w przepisach rozdziału 3a ustawy – Prawo bankowe oraz art. 3b ust. 1 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.