Przyśpieszyć rozwój małych, europejskich producentów – projekt FutureSME

Z raportu Komisji Europejskiej z 2003 r.², dotyczącego konkurencyjności europejskiej gospodarki, wynika między innymi, że produktywność europejskiej gospodarki nie jest na najwyższym światowym poziomie, nakłady na rozwój i innowacyjność są dużo mniejsze niż w Stanach Zjednoczonych czy Japonii, brakuje sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Można więc wnioskować, że problemy europejskiej gospodarki odzwierciedlają w dużym stopniu problemy MŚP. Dlatego też Komisja Europejska postanowiła dofinansować warty 8 milionów euro projekt badawczy FutureSME.

Celem projektu FutureSME jest wypracowanie modelu, zgodnie z którym MŚP europejskie staną się konkurencyjnymi w skali światowej i będą szybciej się rozwijać. W projekcie uczestniczy 26 partnerów z Wielkiej Brytanii, Polski, Irlandii, Włoch, Turcji, Szwecji, Czech oraz Słowacji. Partnerami w projekcie są zarówno ośrodki naukowe, jak i przedsiębiorstwa (stanowią one 50% wszystkich uczestników projektu). Dzięki temu zespół badawczy składa się z czołowych europejskich naukowców i doświadczonych menedżerów ze średnich firm, które odnoszą sukces w swoich branżach.

Prace w całym projekcie koordynowane są przez brytyjski University of Strathclyde. Lean Enterprise Institute Polska jest jednym z głównych wykonawców, a obecnie koordynuje pierwszą fazę projektu. Jej celem jest przeanalizowanie problemów MŚP w Europie oraz zidentyfikowanie sposobów wsparcia przedsiębiorstw, opracowanie nowych koncepcji zarządzania i zidentyfikowanie nowych technologii, które pozwolą te problemy przezwyciężyć.

W ramach prac prowadzonych w ciągu ostatnich miesięcy przeprowadzono analizę aktualnych problemów, z jakimi borykają się MŚP, oraz potencjalnych problemów, które mogą się pojawić w wyniku spodziewanych zmian w przyszłości. Do określenia problemów wykorzystano model referencyjny opracowany w trakcie wstępnych prac w projekcie (schemat 1). Opisuje on kompetencje oraz procesy (czynniki wewnętrzne) idealnego przedsiębiorstwa, które – jeśli są na odpowiednim poziomie – sprawiają, że przedsiębiorstwo staje się konkurencyjne. W modelu referencyjnym projektu FutureSME, oprócz czynników wewnętrznych, określono także czynniki zewnętrzne, które przedsiębiorstwa powinny brać pod uwagę przy podejmowaniu strategicznych decyzji. Model referencyjny obejmuje także techniki, narzędzia, które powinny być stosowane przez przedsiębiorstwa, by mogły one stać się konkurencyjnymi, a także sposoby implementacji technik i narzędzi w konkretnej branży.

Schemat 1. Model referencyjny wykorzystywany do analizy problemów występujących w europejskich MŚP

Stwierdzono, że w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi w Europie jest więcej ograniczeń utrudniających firmom rozwój, do których należą między innymi liczne wymogi prawne oraz biurokratyzacja. MŚP w UE mają znaczny udział we wprowadzaniu innowacji, jednak po uruchomieniu innowacyjnej działalności brakuje środków na prowadzenie dalszych prac rozwojowych. W dłuższym okresie takie postępowanie może doprowadzić do sytuacji, w której innowacyjny produkt przestaje być innowacyjny, a brak nowych produktów sprawi, że przyszłość firmy i jej dalszy rozwój będą zagrożone.

Ten kłopot bardzo często jest powodowany przez problemy z finansowaniem działalności, które dotyczą nie tylko prac rozwojowych, ale także bieżącej działalności. Istotną słabością MŚP jest brak znajomości najnowszych rozwiązań z dziedziny zarządzania przedsiębiorstwami, takich jak koncepcje Six-sigma czy Lean Managment. W konsekwencji nieefektywne zarządzanie w MŚP może być znacznym zagrożeniem dla przyszłości tych firm.

Oprócz najważniejszych problemów, z którymi borykają się MŚP obecnie, określono zmiany, które mogą pojawić się w przyszłości. Zmiany w przyszłości mogą być zarówno zagrożeniami, jak i szansami dla rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Skategoryzowano je w dwóch grupach: zmiany geopolityczne oraz zmiany socjalno-technologiczne.

W ramach zmian geopolitycznych do najważniejszych zaliczyć można dążenie do globalizacji. Proces ten już się rozpoczął, jednak z badań prowadzonych w projekcie wynika, że intensyfikacja tego procesu będzie się wzmagać. Może to być zarówno zagrożeniem, jak i szansą dla europejskich MŚP, gdyż z jednej strony istnieje ryzyko „zalania” rynku przez tanie produkty z Azji, z drugiej szanse dla powstawania wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, które przejmują funkcje od innych przedsiębiorstw – przykładem mogą być małe firmy oferujące specjalistyczne usługi dla wielu przedsiębiorstw.

Kolejnym procesem, który już się rozpoczął i w opinii ekspertów będzie miał coraz większy wpływ na firmy produkcyjne, jest zmiana w podejściu do ochrony środowiska. Podobnie ten proces może wpływać zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na MŚP. Może się okazać, że konieczne będzie stosowanie przetwarzania, ponownego wykorzystywania raz już użytych elementów, co może stać się bodźcem do rozwoju kolejnych przedsiębiorstw.

Do zmian socjalno-technologicznych zaliczono zmiany demograficzne. Zagrożeniem dla przedsiębiorstw w przyszłości może być brak wykwalifikowanych pracowników. Problem ten wynika z postrzegania pracy w fabryce jako gorszej od pracy w biurze. Efekty takiej sytuacji można już dostrzec w malejącej liczbie osób, które uczą się w szkołach zawodowych, oraz rosnącej liczbie osób studiujących. W trakcie badań stwierdzono, że zmiany technologiczne, które będą miały (a także już mają) duży wpływ na sposób działania przedsiębiorstw, dotyczą głównie rozwoju sieci informatycznych. Od paru lat obserwowana jest zmiana zachowań konsumentów – coraz więcej osób kupuje produkty zdalnie. W przyszłości spodziewana jest jeszcze większa intensyfikacja rozwoju sieci informatycznych, w tym z wykorzystaniem telefonów komórkowych. Zmiany mogą zacząć także dotyczyć sposobu wykonywania pracy, co może być zarówno szansą, jak i zagrożeniem dla MŚP.

Kluczowym zadaniem projektu FutureSME jest przygotowanie europejskich MŚP do zmian otoczenia ekonomicznego w przyszłości, a z drugiej wspomagać je w wykorzystaniu szans, które się pojawią. Taką szansą może być np. produkcja ekologicznych produktów, przy niskim zużyciu energii. W ramach projektu również współczesne koncepcje zarządzania, takie jak np. Lean Management, zostaną dostosowane do potrzeb MŚP i coraz bardziej dynamicznego rynku.

Efektem projektu będą także zalecenia dla Komisji Europejskiej, zmiany w programach nauczania na uczelniach wyższych, a także w programach edukacyjnych firm szkoleniowych oraz wytyczne dla organizacji otoczenia biznesu, jak w spójny sposób wspierać MŚP.